Bulbuderski trolejbus

Te, 1975. godine Cvijićevom su još tutnjali autobusi na liniji 28. Danas – dvadesetosmica više ne postoji. Ukinuta je nakon završetka rekonstrukcije Trga republike. Ova linija je osam decenija spajala Zvezdaru, odnosno Gradsku bolnicu s centrom grada – Studentskim i Trgom republike, a celom dužinom je „pokrivala” davno zaboravljeni tok Slavujevog ili Bulbuderskog potoka, odnosno Cvijićevu i Ulicu Dimitrija Tucovića.

Do Velikog rata, čitav kraj oko Bulbuderskog potoka, koji je tekao od Laudonovog šanca (Velikog Vračara) do Dunava, nazvan je Bulbuder. Na gornjem delu, prema Vračaru, zbog sastava zemljišta, nalazio se veliki broj ciglana, od kojih su se, prema Dunavu, pružale bašte i mali, raštrkani kućerci.

Novo groblje promenilo izgled kraja

S početkom rada Novog groblja, još daleke 1886, ovaj kraj počeo je da se menja; prvu, vidljivu promenu predstavljao je Grobljanski put (Grobljanska pa, od 1946, Ruzveltova ulica), postao je prometna saobraćajnica. Već 1893, duž ove magistrale počeo je da saobraća tramvaj na liniji 3 (kasnije 8, a od 1949 – 13), zbog čega je tok Bulbuderskog potoka pregrađen zemljanim nasipom.

U zatišju operacija tokom Velikog rata, 15. jula 1915, na izvorištu Bulbuderskog potoka svečano je otkrivena Trećepozivačka česma, a posle završetka rata počeo je nagli razvoj celog kraja.

U periodu od 1926. do 1927, na prostoru ograničenom Bulbuderskim potokom, Knez Miletinom (29. novembra, Kraljice Marije), Mitropolita Petra i Zdravka Čelara, izrasla je Profesorska kolonija. No, eminentni profesori Beogradskog univerziteta, pogotovo u vreme velikih kiša, nabujalim Slavujevim potokom su praktično bili odsečeni ne samo od svojih radnih mesta, nego i od centra grada. Tako je izgrađena mreža i kaptiran potok u Bulbuderskom bulevaru do Grobljanske, a kompletna kaptaža završena je do 1933. Do tada je ulica duž Bulbudera već bila prosečena; od Grobljanske do Đurine zvala se Slavujskom, a u donjem delu, od Grobljanske do Knez Miletine – Bulbuderskom. Novembra 1926, prvi put je podnet predlog da se Bulbuderska krsti imenom nekog od naših poznatih naučnika, a odlučeno je da to bude Jovan Cvijić, koji je umro 16. januara 1927.

Branko Cvejić u ulozi Baneta Bumbara, u legendarnoj seriji iz 1975. „Grlom u jagode”, uvodio nas je u nove epizode – s pešačkog ostrva u Cvijićevoj ulici

U to vreme je i Slavujska ulica, do Čingrijine – preimenovana u Tucovićevu. Veza između Cvijićeve i Slavujske (Tucovićeve) bila je presečena nasipom preko koga se pružala Grobljanska. U cilju otvaranja kompletnog bulevara, u decembru 1930. započeti su radovi na podvožnjaku, a rad tramvajske linije br. 8 (od 1949 – br. 13) u Grobljanskoj nije prekidan.

U to vreme, neki toponimi Bulbudera menjaju nazive; tako su 1929. odobrena sredstva za izgradnju moderne opservatorije u „baba Ružinom kraju”, najvišoj tački Velikog Vračara. Nova „zvezdarnica”, rađena prema projektu Jana Dubovija, dovršena je 1932, a Veliki Vračar je od tada kolokvijalno postao poznat kao Zvezdara. Ubrzo je u Grobljanskoj br. 35 Autobusko preduzeće Ljubiše Perišića otvorilo svoju garažu (poznata kao „Fordova”, a koju su skojevci zapalili u noći 26/27. jula 1941, jer je u njoj bio smešten nemački vozni park).

Pre toga, oktobra 1933. osvećeni su temelji Gradske bolnice, koja je, prema projektu Ignjata Popovića i iz fonda Zadužbine Nikole Spasića, završena i svečano otvorena 1. decembra 1935. godine.

Iako je problem povezivanja Profesorske kolonije s gradom pokrenut još 1927, kada je Perišićevo preduzeće dobilo dozvolu da je autobuskom linijom poveže s Glavnom železničkom stanicom, izgradnja Gradske bolnice je kao imperativ postavila pitanje uspostavljanja gradske saobraćajne linije od centra grada do Zvezdare. Konačno, početkom 1941, otvorena je autobuska linija br. 28, koja je povezivala bolnicu s Pozorišnim trgom. Iako se to ne spominje, linija je radila i tokom okupacije, od 1941. do 1944. godine.

Nakon oslobođenja, 1948, linija je nastavila rad autobusima br. 27, a potpuno je obnovljena 1949, kada joj je vraćen stari broj 28, a njome su vozili belgijski autobusi MIES i francuski marke „reno”.

U to vreme Cvijićeva se odlikovala ogromnim platanima koji su krošnjama natkrivali uski, stari kolovoz, širokim dvoredim travnjacima, malim prizemnim i dvospratnim predratnim zgradama, velikim dvorištima...

U „Fordovoj garaži” pokrenuto je već zaboravljeno „Automobilsko Beograd”, u broju 110 je radilo Državno industrijsko grafičko preduzeće „Branko Đonović”, u broju 101 je otvorena prodavnica br. 5 II rejona, u zgradi 107, koju je 1940. izgradio pukovnik Vasić, živele su porodice predratnih oficira (i autor teksta), a stari dr Aleksandar Stanković iz br. 113 obilazio je redovno decu iz komšiluka i brinuo o njihovom zdravlju. U broju 103 rođen je prof. dr Mladen Lazić, u 115 – prof. dr Milan Božić, na uglu Vladetine i Cvijićeve živela je porodica profesora Pavla Vasića, a normalnim se smatralo da se posle osnovne škole treba upisati u Petu beogradsku (baš kao i Bane Bumbar).

Do 1948, u donjem delu Cvijićeve izgrađeni su „paviljoni” za sovjetske instruktore koji su nestali nakon rezolucije IB-a, a u stanove se uselili Beograđani.

Od pedesetih godina, umesto cvetnih bašti i zaostalih kućeraka, počela je izgradnja vojnih, „oficirskih” zgrada. Ulica je rekonstruisana sečenjem ogromnih platana (uz suze starosedelaca) i proširenjem kolovoza s pešačkim ostrvima u sredini, a smeće je počelo da se iznosi u kantama, uz buku specijalnih kamiona Gradske čistoće. U novim zgradama se javljaju „neki novi klinci”; u br. 104 se doseljava porodica Mali, do komšiluka dopiru zvuci benda NMI (Nismo mi Indijanci) u kome svira Siniša, budući gradonačelnik, a žitelji okolnih zgrada se okupljaju u „Kosmaju”, u broju 105, gde su neretko mogli da vide i Zdravka Čolića.

Nije se menjala jedino linija dvadesetosmice, na kojoj su vozili autobusi „lejland kokarbus”, „tajger vorldmaster” MAN ili Ikarbus, nastavila je rad nepromenjenom trasom: Tucovićeva–Cvijićeva–Jaše Prodanovića–Takovska–Lole Ribara (Svetogorska)– Makedonska, do Trga republike i Vasinom, Studentskim trgom. Nisu je zaustavljali ni nekadašnji letnji pljuskovi koji su Cvijićevom nosili „fiće” i „opel-olimpije”, ni visoki zimski snegovi.

Noću su gume „svirale” po mokrom asfaltu ulica koje su tačno u ponoć, šmrkovima, savskom vodom iz hidranata, prali radnici Čistoće. Autobus je bez presedanja omogućavao svima, a posebno starijima i roditeljima sa decom odlazak do bolnice, povezivao je fakultete u Takovskoj (Rudarsko-geološki, Saobraćajni, Filološki) i Univerzitet, Botaničku baštu, „Politiku”, Radio-Beograd, velike trgove i Knez Mihailovu („korzo”, „štrafta”) sa Zvezdarom.

Za čist vazduh

Dvadesetosmicu smo zapamtili i po uniformisanim kondukterima na uzvišenim sedištima na zadnjem kraju kola, koji su nestali 1975, uvođenjem aparata za poništavanje markica.

Tokom 1983, ova linija je među prvima uključena u trend zaštite životne sredine i čistog vazduha prelaskom na trolejbuski sistem s elektromotorima. I, kada se činilo da će zadržati ulogu predstavnika tradicije prestonice, prilagođene savremenim zahtevima – pokazala se suvišnom. S dvadesetosmicom je nestao još jedan ne samo koristan trag Bulbudera, nego i čitavog Beograda.

Izvor: Politika/ autor: Branko Bogdanović